Բնօգտագործումն ու բնապահպանությունը ՀՀ-ում

Հայսատանի Հանրապետությունը տիպիկ լեռնային երկիր է: Հանրապետության աշխարահագրական դիրքի առանձնահատկություններից է այն հանգամանքը, որ այն ծովերից բավականին հեռու է, որը բացասական ազդեցություն է թողնում ,կլիմայական պայմանների վրա: Կասպից ծովից Հայաստանի Հարապետության սահմանագիծը հեռու է 193, Սև ծովից 163, միջերկրական ծովից 750, իսկ Պարսից ծոցից շուրջ 1000 կմ: Հայաստանի Հանրապետության մակրևույթի լեռնային լինելը նպաստում է լեռնահովտային քամիների առաջացմանը, առանձին հատվախների քամիների արագությունը, գերազամացում է մեկ վարկյանում մինչև մի քանի տասնյակ մետրը:  Հայաստանի       հանրապետությույնունում կան  շատ քիչ    արդյունաբերական ապրանքներ   :Արձյունաբերության ոլորտում զարգացաց է պղնձամոլիբտենի և  ոսկու արդյունաբերությունը  :       Հայաստանը զուրկ է     վառելիքաէներգետիկ պաշարներից ,   զարգացաց է հէկերի և ջէկերից ստացվաց էներգիան   :   հիմնական զարգացած ճյուղը  գյուղատնտեսություն է   :  Բայց  եթե   կլիման    օգտակար  օգտագործեն կարան պետությունը զարգացնեն: Օրինակ այլնտրանքային   էներգիայի   ստացմաբ    հիմնականում քամու և   արևից   ստացման  էներգիան :ՀՀ բնօգտագործումը    շատ մեծ վնաս է հասցնում կլիմային և շրջակա միջավայրին    ավերելով ամեն ինչ  :օրինակ  ` հայտնաբերված պղնձի պաշարների 80-90%-ը գտնվում է Կապանի, Քաջարանի, Ագարակի հանքավայրերում: Քաջարանի և Ագարակի հանքավայրերը բացի պղնձից պարունակում են նաև մոլիբդեն և կոչվում են պղնձամոլիբդենային:  ՀՀ պղնձամոլիբդենային հանքանյութի մեջ պարունակվում է շուրջ 15 մետաղ, որոնցից կորզվում է միայն պղնիձը, մյուսները դառնում են թափոն:      Հանքարդյունաբերությունը շրջակա միջավայրի մեծ վնաս է հասցնում արդյունաբերական թափոններով, որոնց գումարվելով նաև կենցաղային թափոնները, շրջակա միջավայրի որակը էապես վատացնում են: Հանքարդյունաբերությունը շրջակա միջավայրի մեծ վնաս է հասցնում արդյունաբերական թափոններով, որոնց գումարվելով նաև կենցաղային թափոնները, շրջակա միջավայրի որակը էապես վատացնում են: Հանքարդյունաբերության հասցված մյուս վնասը պոչամբարների կառուցումն է, որտեղ կուտակվում են տարբեր թունավոր քիմիական տարրեր: Ներկայումս ՀՀ տարածքում հաշվվում են թվով 19 պոչամբարներ, որոնցում կուտակված է շուրջ 220 մլն մ3 ապարներ:

Ընդերքօգտագործման հետևանքով աղտոտվում են նաև ջրային ռեսուրսները` հատկապես գետերը: Մասնավորապես գետերի աղտոման հիմնական պատճառ են դառնում պոչանքները, որոնք կուտակվելով պոչմաբարներում, ժամանակ ընթացքում թափվում են գետերի մեջ: ՀՀ-ում հետաքրքրին այն է, որ պոչամբարները շատ մոտ են կառուցված գետերին: Պոչամբարների հետևանքով աղտոտված գետեր է համարվում Ողջին, որի հովտում մոտավոր հաշվարկներով կան 150 մլն տ պոչանք, որոնք պարունակում են թելուր, սելեն, բիսմութ, ռենիում, գալիում, պղինձ, մոլիբդեն և այլն: Էկոլոգիական ճգնաժամային վիճակում է գտնվում նաև Դեգեդ գետը, որի աղտոտման պատճառ են դառնում Ալավերդու պղնձաձուլական և Ախթալային  լեռնահարստացուցիչ կոմբինատները:Հայաստանում արդյունահանում են ածուխ, երկաթ, բոքսիտներ, մոլիբդեն, ոսկի, արծաթ, կապար, ցինկ։ Պատահում են պեմզայի, մարմարի, տուֆի, կրի, պեռլիտի, բազալտի, աղի պաշարները։ Կա նաև թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի մեծ տեսականի:Հայաստանը հարուստ է նաև բնական հանքային ջրերով: Երկրում կան հարյուրավոր բնական ջրհորներ: 10 քաղցրահամ լիճ, 5 անդնախոր ձորեր և մի քանի աղբյուրներ: Սևանա լիճը աշխարհում ամենամեծ քաղցրահամ լիճն է 1400 քառ. կմ: Հայաստանը նաև լեռնային երկիր է՝ 90%-ը ծովի մակարդակից բարձր է  1.000 մետր։ Ամենաբարձր լեռը Արագածն է 4.090 մ: Ռեսուրսների օգտագործումը առաջնային  վնասում է  ՀՀ  կլիմայի բազմազանությանը ,    գետերին  և  ամբողջ շրջակա միջավայրին : ՀՀ-ում ընդերքօգտագործման համար տրամադրված տարածքները` 12109.1 հա,կազմում են ՀՀ ամբողջ մակերեսի ընդամենը     0.34 %-ը: ՀՀ շրջակա միջավայրին վնաս է հասցրել նաև շինանյութերի արդյունաբերությունը: Սրանք ազդում են շրջակա միջավայրի հատկապես հողաբուսական աշխարհի վրա: Ներկայումս շինանյութերի արդյունահաման հետևանքով գյուղատնտեսական շրջանառությունից հանվել է ավելի քան 7 հազ. գյուղատնտեսական հողհանդակ: Այսինքն ընդերքօգտագործումն ազդում է շրջակա միջավայրի բոլոր բաղադրիչների վրա: Ընդ որում ՀՀ-ում հիմնախնդիր է հանդիսանում մետաղական ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործումը այն տեսանկյունից, որ արտանետված թափոնները, որպես երկրոդային կամ տեխնածին հանքավայրեր նույնպես օգտագործվեն: Միաժամանակ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հանքավայրերի մետաղների` պղնձի արդյունահանված հումքի միայն 65-66 % է կորզվում, մոլիբդենի 70%, բազմամետաղների 50%:  հսկայական տարացքներ են    վերածվում հողային զանգվածներ բուսական և կեդանական աշխարհն է  վնասվում : Իմ կարծիքով  ՀՀ - ում պետք է ավելի շատ ուշադրություն դարձվի բնապահպանությանը  և պետք է զարգացնել տուրիզմը , գյուղատնտոսությունը  ։ Իսկ տնտեսությունում հարկաոր է ավելի շատ ներդրումնե կատարել , ավելի շատ ուսումնասիրություններ կատարվի  որպիսի բնությանը հասցող վնասը հասցվի նվազագույն մակարդակի կամ ընդանրապես վերացվի , նաև պետք է ավելի շատ ուշադրություն դարձվի թափոններ վերամշակման հարձին ։